Dil ve Konuşma Terapsi

Dil ve konuşma terapisi genel olarak dünyada ve özellikle Türkiye’de yeni gelişen bir meslek alanıdır. Türkiye’de, 1999-2000 eğitim öğretim yılında Eskişehir Anadolu Üniversitesi bünyesinde konuşma-dil terapisi (patolojisi) alanında yüksek Lisans eğitimi veren ilk ve tek eğitim programı kurulmuştur.

Türkiye’de konuşma ve lisan patolojisi alanında hizmet verecek profesyonellere hem akademik, hem de klinik açıdan yoğun ihtiyaç vardır. Türkiye’de çok ihtiyaç olan bu alan, konuşma-dil problemi olan hastaların çok araştırdığı, çok para döktüğü ama maalesef yeterli uzman olmaması ve bu işin gerçek uzmanlarının da bilinmemesi nedeniyle gerekli, yeterli ve gerçek tedaviyi alamadıkları bir alandır.

Dil ve konuşma terapisi konuşmanın meydana gelmesinde rolü olan organların ve merkezi sinir sisteminin medikal araştırmaları ve tedavileridir. Konuşma organları genel anlamda ağız, boğaz, ses telleri (larinks) ve akciğerlerdir. Foniatri kapsamında tedavi edilen problemler ses tellerinde bozukluk, ses tellerinde veya larinkste kanser, konuşma organlarını gerektiği şekilde kontrol edememe (konuşma bozuklukları) ve ses yüklemeye ilişkin problemlerdir.

Konuşma-dil terapisi (patolojisi) iletişimde ve/veya yutkunmada zorluklara neden olan fiziksel ve/veya zihinsel (merkezi sinir sisteminden kaynaklanan) bozuklukların rehabilitasyona yönelik veya düzeltici şekilde tedavi edilmesidir. Konuşma lisan patolojisi (terapisi) uygulaması kapsamında konuşma, yutkunma ve diğer üst hava yolundaki bozuklukların önlenmesi, tamsı, rehabilitasyonu; iletişim davranışlarının elektif biçimde değiştirilmesi ve iletişimin artırılması yer almaktadır.

İletişim tanımı içinde konuşma (artikülasyon, tonlama, hız, yoğunluk), dil (fonetik, fonoloji, morfoloji, sentaks, semantik, pragmatik), gerek algısal gerekse kendini ifade etmeye yönelik dil (okuma ve yazma da dahil olmak üzere) ve mimikler ve jestler gibi sözlü olmayan iletişim yer alır. Konuşma terapisi kapsamında ele alman yutkunma problemleri yutkunmanın oral, laringeal ve/veya faringeal düzeyinde meydana gelen problemlerdir (özefagal problemler bunun kapsamına girmez).

Bozukluğun yapısı ve şiddetine bağlı olarak, tedaviler fiziksel güçlendirme egzersizlerinden, konuşma organlarının doğru olarak kullanılmasının çeşitli tekniklerle fasilite edilmesi (örn., aprakside), eğitici -veya tekrarlamaya yönelik- alıştırma ve uygulamalara, işlevsel iletişimi kolaylaştırmak için strateji geliştirme ve sesli ve görsel malzemelerin kullanılmasına kadar çok geniş bir yelpazeye sahiptir. Konuşma terapisi kapsamında ayrıca işaret dili ve resimli sembollerin kullanımı da yer alabilir (Diehl 2003).

Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanları (SLP’ler) hastaneler, özel eğitim merkezleri ve özel klinik uygulamalar da dahil olmak üzere çeşitli bağlamlarda insanların konuşma üretimleri, ses üretimleri, yutkunma zorlukları ve dilsel ihtiyaçlarıyla ilgilenirler.

Bu alan sağlıkla ilgili bir alan olmakla birlikte, uygulayıcıları doktorlar değil Dil ve Konuşma Bozuklukları uzmanlarıdır. 2006 yılında bu konuda altın standardı elinde bulunduran Amerikan Konuşma Dil, İşitme Derneği’nin (ASHA), klinik yeterlilik (CCC- Certificate of Clinical Competence) ünvanına sahip ASHA üyesi bir konuşma patoloğu (dil ve konuşma terapisti) olabilmek için belirlediği minimum gereklilikler şöyledir:

Konuşma-Dil Terapisi (Patolojisi) lisans programından mezun olmak, ardından iki yıl süreyle lisansüstü çalışma, bir senelik klinik asistanlık süresini doldurmuş olmak (klinik asistanlık süreci, ASHA sertifikalı bir konuşma patoloğunun denetiminde bir yıl boyunca çalışmak şeklindedir); ve Praxis Series sınavını geçmek. ASHA sertifikası kişinin “C” (Clinical Competency Certification - Klinik Yeterlik Sertifikası) özelliklerine sahip olduğunu gösterir. Klinik yeterlilik sertifikası, SLP’den önce yazılır: CCCS LP. Konuşma ve Dil Patolojisi master programı tıp bilimleri, fonetik, dilbilim, fonoloji, bilimsel metodoloji konularında yoğun didaktik ders eğitimini ve denetim altında uzun saatler boyunca klinik uygulamayı gerektirmektedir.

Türkiye’de yukarıda bahsettiğimiz standartlarda lisans programını da içeren bir eğitim programı henüz bulunmamaktadır. Yüksek Lisansını Amerika’da Northeastern Üniversitesi’nde almış, New York’ta 1 yı1 çalışma deneyimi kazanıp New York eyaleti çalışma lisansı almış bir dil ve konuşma bozuklukları uzmanı olarak benim dil ve konuşma bozukluğu olan hastalara tavsiyem; tedavi aldıkları dil ve konuşma terapistlerinin özgeçmişlerini iyi öğrenip, Türkiye’de bu eğitimin sadece Eskişehir Anadolu üniversitesi Dilkom bünyesinde verildiğini akıllarından çıkarmamalarıdır.

Yurtdışında ihtisas gördüğünü belirten Dil ve Konuşma terapistlerinin de yukarda bahsettiğim ASHA kriterlerine uygun bir eğitim (lisans, yüksek Lisans ve ASHA sertifikalı bir dil ve konuşma bozuklukları denetiminde 1 yıl çalışmak) alıp almadığı araştırılmalıdır. ASHA web sayfasından (www.asha.org) CCC sertifikasını almış Dil ve Konuşma Bozuklukları uzmanları bulunabilir. Hatta mümkünse Dil ve Konuşma Bozuklukları uzmanlarının spesifik olarak yardım alınacak konu hakkında (örn., otizm, kekemelik vb.) mezuniyet sonrasında kendini geliştirmek için ne gibi eğitimler aldığı da, ne gibi tecrübeleri olduğu da araştırılmalıdır.